Ο Ηλίας Πολέμης, εν μέσω καραντίνας, στις ανοιξιάτικες μοναχικές βοτανικές εξορμήσεις του φωτογραφίζει Ανδριώτικα φυτά και αφηγείται τις ιστορίες τους.

Κείμενο – φωτογραφίες: Ηλίας Πολέμης

Το πρώτο φυτό είναι ένα πανέμορφο είδος… της γνωστής οικογενείας των Ιριδίδων (Iridaceae). Το είχα πρωτοδεί πριν κάμποσα χρόνια στο Κάτω Κάστρο της Χώρας και με είχε εντυπωσιάσει, έτσι και φέτος σε μια βόλτα μου στην Καμάρα ανέβηκα στον ιστορικό βράχο και το ξαναφωτογράφισα. Το λένε Moraea sisyrinchium (L.) Ker Gawl, περιεγράφηκε αρχικά (το 1753!) από τον “παππού” της συστηματικής ταξινόμησης, τον περιώνυμο Σουηδό Κάρολο Λινναίο, ως είδος ίριδας (Iris sisyrinchium) αλλά έκτοτε έχει αλλάξει πολλά γένη με το Moraea να είναι το πλέον πρόσφατο και αποδεκτό σήμερα. Η γεωγραφική εξάπλωσή του εκτείνεται από τη Μεσόγειο ως τα Δ. Ιμαλάια. Στο νησί μας δεν το έχω δει πουθενά αλλού εκτός του Κάτω Κάστρου, αλλά κατά τους βοτανικούς που έχουν μελετήσει τη χλωρίδα της Άνδρου [Snogerup, Σταματιάδου και λοιποί – 2007, ως Gynandriris sisyrinchium (L.) Parl.] απαντά σε πολλές περιοχές του νησιού μας και θεωρείται κοινό είδος.

Το δεύτερο φυτό είναι ένα διάσημο είδος φρυγάνου που αυτή την εποχή είναι ολάνθιστο. Όσο όμορφο κι αν δείχνει ανθισμένο από μια ελάχιστη απόσταση ασφαλείας τόσο άγριο και σκληρό είναι αν το πλησιάσεις πολύ και το αγγίξεις! Πρόκειται για τον ασπάλαθο, γνωστό από την αρχαιότητα για το φρικτό πόνο που προκαλούν τα αγκάθια του (Γιώργος Σεφέρης «Επί ασπαλάθων»). Επιστημονικά ονομάζεται “Καλυκοτόμη η εριότριχος” [Calicotome villosa (Poir.) Link]. Είναι και αυτό ένα αμιγώς μεσογειακό είδος 🌐 plantsoftheworldonline.org  

Τρίτο άφησα το πιο περίεργο … Αρκετές φορές με έχουν ρωτήσει αν αυτό το αλλόκοτο πλάσμα είναι μανιτάρι…(!!!) και όμως δεν είναι, είναι ένα ανθοφόρο φυτό. Το γνωρίζω από πολύ παλιά που το είχα πρωτοδεί στην Άνδρο, φοιτητής ήμουν ακόμη. Έμαθα λοιπόν τότε πως είναι φυτό και ότι ονομάζεται Cytinus hypocistus (L.) L., όπως υποδηλώνουν τα “L.” και αυτό περιεγράφηκε από τον Λινναίο (1764). Το επίθετο “υποκίστος” είναι πολύ εύστοχο καθώς πάντα το βρίσκουμε να φυτρώνει κάτω από θάμνους του γένους Cistus ή αλλιώς λα(υ)δανιές, ή αλλιώς “ακισταριές” (στα νησιά του Αν. Αιγαίου) ή και “απιστιές” στα αντριώτικα (ή “ακιστιές”). Σήμερα πλέον του έχουν αλλάξει και αυτουνού επίθετο και το λένε Cytinus ruber (Fourr.) Fritsch (ruber = κόκκινο). Αλλά τι κάνει άραγε εκεί κάτω από αυτούς του θάμνους το περίεργο αυτό φυτό; Αν προσέξουμε καλά θα δούμε ότι δεν έχει φύλλα, τίποτα πράσινο πάνω του δεν υπάρχει, άρα μηδέν χλωροφύλλη, άρα μηδέν φωτοσύνθεση! Και πως ζει λοιπόν αφού είναι φυτό και δεν φωτοσυνθέτει; Είναι παράσιτο, ζει εις βάρος των θάμνων από τις ρίζες των οποίων απομυζάει τα απαραίτητα για να επιβιώσει, ανήκει σε μια κατηγορία παρασίτων του φυτικού βασιλείου που τα λέμε κοινώς “λύκους” και ο συγκεκριμένος είναι γνωστός ως ο “λύκος της λαδανιάς”. Καθότι όλα τα είδη λαδανιάς απαντούν αποκλειστικά και μόνο στη Μεσόγειο έτσι και ο λύκος τους είναι ένα τυπικό μεσογειακό είδος.
🌐 gbif.org/en/species

Στις τελευταίες φωτογραφίες τα δύο είδη λαδανιάς που έχουμε στην Άνδρο το Cistus salviifolius L. και το Cistus creticus L. (​και αυτά τα δύο είδη ο Λινναίος τα περιέγραψε και τα βάφτισε το μακρινό εκείνο 18ο αιώνα!). Το “κίσθος” παρεμπιπτόντως στα αρχαία ελληνικά σημαίνει καλάθι!

📷 Ο ασπάλθος και ο λύκος της λαδανιάς βρέθηκαν και φωτογραφήθηκαν επί του μονοπατιού #6, λίγο πάνω από το γνωστό πέτρινο γεφύρι, μπορούμε να τα δούμε όμως σχεδόν παντού στην Άνδρο σε διάραχα και φρυγανότοπους, από το επίπεδο της θάλασσας ως και τις πλαγιές της Κουβάρας.

* Ο Ηλίας Πολέμης είναι Γεωπόνος – Μυκητολόγος, Μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας και Επιστημονικός συνεργάτης της ομάδας μας androsroutes.gr/el/portfolio-item